Ozan Bingöl: Böyle özelleştirme de böyle vergileme de olmaz olsun!

“`html

Vergiler yalnızca rakamlardan ibaret değildir; arka planda birçok konuyu aydınlatabilir ya da çeşitli yanlışları gün yüzüne çıkarabilir.

Bütçe verilerini incelerken, son yıllarda şans oyunları vergisindeki hızlı artış dikkatimizi çekiyor. Vergi artışı bütçe için olumlu bir tablo sunabilir. Ancak vergi, sadece mali konularla ilgili değildir; aynı zamanda vergi politikalarının siyasi, ekonomik, toplumsal, ahlaki, uluslararası rekabet, çevre ve sağlık gibi birçok farklı boyutu bulunmaktadır. Eğer verginin bu değişik yönlerini göz ardı eder ve sadece bütçe kaynağı olarak değerlendirirsek, kumarın yaygınlaşmasına zemin hazırlayabilir ve bir neslin kumar bağımlısı olmasına neden olabiliriz.

Aşağıdaki yazı, konuyu araştırırken duyduğum hayal kırıklığı, öfke ve üzüntü ile yazılmıştır. “Bir nesil kumar batağına itiliyorsa, böyle bir özelleştirme ve böyle bir vergileme olmasın!” ifadesi dilimden düşmedi. Fakat, öfkeyle bir yere varılamayacağını düşündüğüm için, bu soruna en azından kenarından köşesinden bile olsa dikkat çekmenin önemli olduğuna inanarak bu yazıyı kaleme aldım.

Şans Oyunları Vergisinin Tarihsel Gelişimi

Şans oyunları vergisi, 5602 sayılı Şans Oyunları Hasılatından Alınan Vergi, Fon ve Payların Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 6. maddesi uyarınca tahsil edilen bir vergidir. Bu kanunda “müşterek bahis” ve “şans oyunları” terimleri aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:

“Müşterek bahis: Sonucu iştirakçinin yeteneğine ve şansa dayalı olarak belirlenen, yurt içinde ve yurt dışında düzenlenen her tür yarışma, müsabaka veya spor oyunu ile her türlü olay veya duruma dayanarak, neticeleri tahmin etmeye dayalı oyunlardır ve doğru tahmin edenlere önceden belirlenen oran, miktar veya alternatif olarak ikramiye kazandırır.

Şans oyunları: İlgili yasa çerçevesinde yetki verilen kurumlarca düzenlenen ve sonucu tamamen şansa dayanan her çeşit oyundur ve müşterek bahisleri kapsar.

Bu şekilde ifade edilmektedir.”

Şans oyunları ve müşterek bahislerden elde edilen gelir, şans oyunları vergisinin matrahını oluşturur.

Verginin mükellefleri, şans oyunları düzenleme hak ve yetkisine sahip olan kurumlardır. Bu hak ve yetkinin devri durumunda, mükellef devralan kuruluşlar veya özel hukuk tüzel kişilikleridir.

Şans oyunları vergisinin oranı, 8003 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı gereği 01.01.2024 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere:

– Spor müsabakalarına dayalı müşterek bahislerde % 5

– At yarışlarında % 7

– Diğer şans oyunlarında % 10’dur.

Cumhurbaşkanı, söz konusu oranları iki katına kadar artırabilir veya yarısına kadar azaltabilir ya da yine kanuni seviyesine geri getirme yetkisine sahiptir.

Şans oyunları üzerinden elde edilen vergi, Türkiye’deki yasal kumarın büyüklüğü hakkında da ipuçları sunmaktadır.

Şans oyunları vergisindeki 2020 yılı itibarıyla hızlı artışın arkasında, Milli Piyango İdaresinin hasılat paylaşım modeli çerçevesinde özel bir şirkete devredilmesi yatmaktadır.

Milli Piyango Hasılat Artırım Modeliyle Özelleştirildi. Her Yer Bir Casino’ya Dönüştü.

Milli Piyango lisansı, 2017 yılında 49 yıllığına Varlık Fonu’na devredildi. Devredilen hasılat paylaşım modelinin ihalesi 2019 yılında sonuçlandı. Gelir paylaşım modeline dayanan 10 yıllık sözleşme gereği, Şans Dijital ve İnteraktif Hizmetler Teknoloji Yatırım AŞ’nin %51 ve İtalyan Sisal S.P.A’in %49 ortaklığıyla kurulan Sisal-Şans Ortak Girişimi, 2020 yılı için en az 9,32 milyar TL hasılat elde etmeyi taahhüt etti; oysa 2018 yılı hasılatı 3.4 milyar TL civarındaydı. Sisal-Şans Ortak Girişimi, ayrıca her yıl, sözleşmeye uygun şekilde hasılatı artırmakla yükümlüdür.

Türkiye Varlık Fonunun resmi açıklamalarında bu durum, “Milli Piyango’da ciro 2020 yılında üç katına çıkacak” şeklinde belirtildi1. Sisal – Şans Ortak Girişimi, operasyonlarını bayi komisyonları da dahil olmak üzere %9,5 komisyon oranıyla yürütmekteydi. Yeni modelde, bayilerin sayısının ilk iki yılda 10 bine çıkacağı öngörülüyordu. Böylece bayiliklerin yaygınlaştırılmasıyla kumara daha erişilebilir hale gelindi. Bu da, ne kadar çok kumar oynanırsa o kadar fazla kazanılacak bir durumu ortaya çıkardı.

2020 yılından itibaren şans oyunlarındaki hızlı artış, Milli Piyango’nun hasılat paylaşım modeli sonrası bayi sayısının artırılması, reklamlar ve çevrimiçi sunulan hizmetlerle kumarın 7/24 erişilebilir hale geldiğini gösteriyor.

Türkiye’de kumarhaneler kapatılırken, her cep telefonu adeta her an erişilebilen birer casino haline geldi. Bu durum, yasal kumarın hızla yaygınlaşmasına yol açtı.

Yeni sistemde Milli Piyango İdaresi, her türlü pazarlama tekniğini kullanmakta, yeni üyelere bonuslar vermekte ve insanları yasal kumara yönlendirmek adına çeşitli yöntemler denemektedir.

Spor Toto’nun 21 Yılda %66699 Oranında Artan Geliri

Spor Toto Teşkilat Başkanlığı, İddaa oyununun Türkiye genelinde yaygınlaştırılmasına yönelik başbayilik ihalesini İnteltek firması kazanmıştır. Bu ihale sayesinde, oyunun teknolojik olarak izlenmesi ve sistemsel geliştirilmesi İnteltek’e verilmiştir. Spor Toto Teşkilat Başkanlığı, 2003 yılında 17 milyon dolar olan yıllık gelirini, 2023 yılı itibarıyla 11,3 milyar dolara yükseltmiştir.

Spor Toto Teşkilat Başkanlığının 2023 yılına ilişkin gelir bütçesi ve hedefleri aşağıda belirtilmiştir.

Spor Toto’nun 2003 yılında 17 milyon dolar olan geliri, 2023’te %66699 oranında artarak 11,3 milyar dolara ulaşmıştır. Bu veri, 2003 sonrasındaki bahis trendinin yaygınlığını ortaya koymaktadır. Bu artış, kumarın toplum içinde nasıl yasal olarak yaygınlaşabileceğinin de önemli bir göstergesidir.

Yasa Dışı Bahisler ve Yasal Kumar Arasındaki Çelişki

Son günlerde güvenlik güçleri, yeni bir yasa dışı bahis çetesine karşı operasyonlar düzenlemektedir. Kamuoyu, yasa dışı bahis ile mücadele konusunu önemli bir mesele olarak gündeme getirmiştir. Ancak, yasa dışı bahis neden bu kadar önemli bir noktaya ulaşmış durumda? Öyleyse yanlış bir perspektiften mi bakıyoruz? Kumar bağımlılığını göz ardı edip, tüm dikkatimizi yasa dışı bahis konusuna mı yoğunlaştırıyoruz? Vergi bu denklemde nereye düştü?

Son 20 Yılda Kumar Bağımlılığına Dikkat!

Kumar bağımlılığı, kişinin günlük yaşamını olumsuz yönde etkilerken kumar oynamaya devam etme hissiyle ortaya çıkan kontrol edilemez bir dürtüdür. Kumar bağımlılığı, uyuşturucu ya da alkol gibi beynin ödül sistemini uyarır. Bu bağımlılık, dünya genelinde en yaygın dürtü kontrol sorunlarından biridir. Son dönemlerde Türkiye’de de kumar bağımlılığının arttığı ve bu bağımlılığın genç yaşlara kadar indiği uzmanlarca vurgulanmaktadır.

Anadolu Ajansı’nda yayımlanan İrem Demir imzalı 16.11.2024 tarihli bir habere göre, Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Başhekimi Doç. Dr. Mustafa Nuray Namlı, kumar bağımlılığının giderek arttığını ve toplumu tehdit eden bir sorun olduğunu belirtmiştir. Namlı, kumar bağımlılığının yaş aralığının her geçen gün azaldığını ve son yıllarda 10’lu yaşlara kadar düştüğünü ifade etmiştir.

Türkiye’de kapsamlı bir kumar bağımlılığı araştırması yapılmadığı için bu bağımlılığın ulaştığı tehlikeli boyutlarla ilgili yeterli veri bulunmamaktadır. Ancak, kumar bağımlılığı rehabilitasyon merkezlerine yapılan başvurularda hızlı bir artış gözlemlenmektedir.

Kumar Gelirleri İçin Bir Nesil Takoz Ediliyor

Türkiye’de hem yasal hem de yasa dışı kumar oynayanların sayısı hızla artmaktadır. 29 Kasım 2024 tarihli Cuma Hutbesinin başlığı: “Maddi ve Manevi Tükeniş: Kumar”dır. Hutbede kumarın zararları şu şekillerde tanımlanmıştır:

Kişinin akıl sağlığını bozan, aile düzenini alt üst eden, kazanma hırsıyla menfaatçi bireylerin oluşmasına sebep olan bir hastalıktır.

Değerli Müslümanlar!

İster gerçek hayatta, ister dijital platformlarda, yasal ya da yasadışı kumar her türlüsü haramdır. Zira her legal olan helal değildir. Bu bağlamda, masa başında veya sanal ortamlarda oynanan; kazananın kaybedenlerden haksız kazanç sağladığı oyunların tamamı kumardır ve haramdır. At yarışı, tüm şans oyunları gibi oyunlar kumardır ve haram kılınmıştır.

Maalesef, günümüzde farklı hileler ile birçok sosyal medya fenomeninin yayınları aracılığıyla pek çok insanımız kumar tuzağına düşmektedir. Mobil cihazlar, çevrimiçi oyunlar ve e-sporlar aracılığıyla birçok genç sanal kumar atmosferine sürüklenmektedir. Televizyon, gazete ve internet platformlarında kumar reklamları verilmesi, çocuklarımızı bu kötü alışkanlığa özendirmektedir. Bu reklamların engellenmesi, ahlaki ve insani bir sorumluluktur.

Yukarıdaki hutbe, kumarla ilgili dikkate değer sorunlara parmak basmaktadır. Ancak hutbede, kumarın yaygınlaşmasındaki rolü göz ardı eden ve bu durumu pekiştirenlerin uyarılmaması önemli bir eksikliktir.

Kumar Konusunda Kurumların Sorumlulukları

Anayasa’nın gençliği koruma amacını güden 58. maddesi, “Devlet, gençleri alkol, uyuşturucu, kumar ve benzeri kötü alışkanlıklardan korumak için gerekli tedbirleri alır.” şeklinde düzenlenmiştir. Bu bağlamda, devletin gerekli önlemleri alma sorumluluğu bulunmaktadır.

6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’un 8. maddesinin h) bendinde, “Alkol, tütün ve uyuşturucu gibi bağımlılık yaratıcı maddelerin kullanımı ile kumar oynamayı özendiren yayın yapılmayacağı” ifadeleri yer almaktadır. Burada yasal ya da yasadışı ayrımı yapılmadan kumar tanımlanmaktadır. Bu çerçevede, kumar faaliyetlerinin reklamlarının yapılmaması gerekmektedir.

Ticaret Bakanlığının Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü, kumar ile ilgili reklam politikalarında etkin rol oynamalıdır. Bunun yanı sıra, Devlet Denetleme Kurulu, kumar bağımlılığı konusunda gerekli önlemlerin alınması için Milli Piyango İdaresi’ne soru sormuştur ve bu konuda bir rapor hazırlanmıştır.

“Milli Piyango İdaresi, kumar bağımlılığı riskini en aza indirmek için çeşitli önlemler almakta; buna rağmen, 2019 yılında Milli Piyango ihalesinde bu önlemleri hiçe sayan kriterlerin öne çıktığı gözlemlenmiştir.”

Sonuç Olarak

Türkiye son dönemde yasa dışı bahisle yatmakta ve bunun getirdiği sorunlarla baş etmeye çalışmaktadır. Her gün yeni bir yasa dışı bahis operasyonu gerçekleştirilmekte; fakat asıl mesele kumar sorunu olarak algılanmalıdır. Yasal ve yasadışı kumar arasındaki ayrımın ötesinde, konu kumarın toplumsal etkileri üzerine yoğunlaşmalıdır. Çünkü, her bir köşe başında açılan bayiler ve çevrimiçi kumar siteleri gençlerimizin hayatını olumsuz etkiliyor. Kumar bağımlılığı, yalnızca bireyleri değil aileleri, toplumu tehdit eden bir konu haline gelmiştir. Ciddi araştırmalar yapılmalı, kumara özendirici sistemden biran önce uzaklaşılmalıdır. Daha fazla hasılat elde etmek uğruna bir neslin heba edilmesine müsaade etmemeliyiz.

Kumar konusu, sadece Türkiye Varlık Fonu’na daha fazla kazanç sağlamak ya da daha fazla şans oyunu vergisi tahsil etmekten öte bir mesele. Bu; ulusal güvenlik ve toplumsal bir sorundur. Sorunun varlığı kabul edilmeli, yüzleşilmeli ve derhal bütüncül önlemler alınmalıdır. Kumar ile mücadelede talep, arz ve zarar azaltımını hedefleyen stratejiler geliştirilmelidir. Mevcut durum ve bu durumla başa çıkma çabaları, siyasi farklılıkları aşan bir süreçtir. Birlikte hareket ederek, bu zor dönemi aşabilir ve gençlerimizi kumar illetinden kurtarabiliriz; aksi takdirde, geleceğimizin teminatı olan bu güzel genç nesilleri kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kalacağız…

“`